Aukera bikaina izango da Herrialde Katalanentzat 2007ko Frankfurteko Azokan literatura katalana ohorezko gonbidatu izatea. Munduko literatur azoka nagusia da, Guadalajarakoa (Mexiko) baino askoz ere garrantzitsuagoa, eta, hortaz, proiekzio bikaina du horrek nazioartean. Literatura katalana kultura gutxitu baten zati dela, eta gutxitze hori bi auzo boteretsuen -Espainia eta Frantzia- etsaikeriaren ondorio dela eransten badiogu horri, gonbita ezin aproposagoa izan.

Gonbit hori, baina, liskar iturri bihurtu da -ezin zitekeen bestela izan, estaturik gabeko nazio izanda-, eta beste baten borondatearen mende denbora luzez egoteak dakartzan miseria guztiak atera ditu. Ez dakit arazoa nola konponduko den euskal literaturari egokitzen zaionean ohorezko gonbidatu izatea, baina horretan pentsatzen hasi beharko lukete idazle eta agintariek, Kataluniakoak bezalako eztabaida zentzugabeetan ez galtzeko eta itxura penagarria ez eskaintzeko. Ez da berria, inolaz ere, justifikatzeko beharra izaten dutela aitortza juridikorik ez duten pertsona eta herriek. Energia handia gastatzen dute batzuek eta besteek datuak, frogak, arrazoiak eta abar biltzen, munduak benetan existitzen direla jakin dezan.

Frankfurtera katalanez idazten dutenek bakarrik joan behar duten edota gaztelaniaz egiten dutenek ere joan behar duten eztabaidatzea iruzur semantiko baten ondorio delako diot hau. Alderdi Sozialistak egin zuen iruzurra, honako bi helburu hauekin: bere egileak -oro har, gaztelaniaz idazten duten gehienak- bidaltzea, eta Espainiatik berezitako Kataluniaren nazioarteko proiekzioa zapuztea. Beraz, letrak kulturarekin ordezkatzea da iruzurra. Horrela, lehen kasuan ukaezina dena -Kataluniako literatura katalanez idatzitakoa bakarrik dela- eztabaidagarri bihurtzen da bigarren kasuan. Ikusten al du irakurleak ñabardura?

Errazago ulertzeko, beren jaioterria eta beren lanetako hizkuntza bat ez dituzten hiru pertsona aipatuko ditugu: Miguel Unamuno euskalduna, Georges Brassens okzitaniarra eta Georges Moustaki greziarra. Zer ekarpen egin diote hiru egile horiek beren jaioterrietako hizkuntzari? Bat bera ere ez, beste hizkuntza batean idatzi baitute. Unamunok gaztelaniaz idatzi zuen, eta Brassensek eta Moustakik, berriz, frantsesez. Horrenbestez, Espainiako eta Frantziako literatura aberastu dute egile horiek, inolaz ere ez euskal literatura, literatura okzitaniarra edota greziarra.

Tisner edo Pere Calders ere adibide dira Kataluniaren kasuan; hogei urtean bizi izan ziren Mexikon, erbesteratuta. Bizimodua ateratzeko hainbat lan idatzi zituzten herrialde hartako hizkuntzan, baina ez zioten utzi sekula katalanez idazteari. Horiek horrela, haien gaztelaniazko lanak ez dira literatura katalanaren ondare, ezta katalanez idatzitakoak Espainiako letrena ere. Begi bistakoa den hori ez onartzeak zentzugabekerietara eramango gintuzke; adibidez, Tisnerren Paraules d´Opoton el vell lana edo Cròniques de la veritat oculta eta Gent de l´alta vall, Calderesena, Mexikoko literatura eta kultura direla esatera.

Bitxia da, gero, «zabaltzeko asmoz» esanagatik ere, helburu ekonomikoa ezkutatuta, hizkuntza boteretsuaren -gaztelania- aldeko hautua egin duten egileek beraiek gutxietsitako hizkuntza ohorezko gonbidatu denean gonbida ditzaten nahi izatea. Eta hala ez bada, Javier Cercas eta Juan Marse dira salbuespenak, zertara dator isiltasun konplize hori PSCren plana dela eta, literatura katalana espainiarraren azpisistema bitxi gisa aurkeztean datzana?

Jose Montillaren arabera, «ez dira baztertu behar gaztelaniaz idazten duten sortzaile katalanak». Hara, boteretsuak dira orain baztertuak! Katalunian, ama hizkuntza gaztelania duten asko daudela da aitzakia, noski. Ongi, eta zer? Zer zerikusi du horrek literatura bat gonbidatzearekin? 300 hizkuntza daude Katalunian; ohorezko gonbidatu 300 hizkuntza horiek izan behar dutela esan nahi al du horrek? Ez al da izango Montilla ministroak bere hizkuntza goragoko mailakotzat jotzen duela -kezkagarria da hori, bere burua ezkerrekotzat edukita- eta besteak beheragokotzat? Segur aski, besteak ez direla ofizialak esango du hark eta, beraz, ezin direla berdin hartu. Zergatik ez, baina? Ez al dugu esan, ba, PSC ez dela nazionalista? Zertara dator bat-batean Espainia hain sutsu babestea? Are gehiago: gaztelania Kataluniaren zati bada, gaztelaniaz mintzatzen diren asko bizi direlako bertan, eta PSCren arabera Katalunia Espainia bada, nolatan ez dira espainiarrak eta ofizialak Espainiako alde horretan bizi diren milaka eta milaka lagunen gainerako 298 ama hizkuntzak?

Inkongruentzia horrek erakusten du zenbaterainoko manipulazio politikoa dagoen gai horren inguruan, estatuaren aparatu baten indarra ez balu inola inposa ezingo zitezkeen argudio txoro eta onartezinen bidez egindakoa. Izan ere, estatu-arrazoia da Espainiarentzat Katalunia eta Euskal Herria ezkutatzea. Horregatik, edozer egiteko prest dago, munduak jakin ez dezan hark bere lurraldetzat jotzen duen horretan jende asko bizi dela zoriontsu gaztelaniaz pentsatu, hitz egin edo idatzi gabe. Umiliazio jasanezina da penintsulan katalanak eta euskarak bizirik jarraitzea bere hizkuntza inposatzeko itsasoz bestaldeko lurretan aurkitutako guztiak suntsitu zituenarentzat.

Berria , 16/7/2006 (euskara)
Nabarralde , 21/7/2006 (gaztelania)
Racó Català , 11/10/2006 (katalana)
El Punt , 13/10/2006 (katalana)
normalitzacio.cat , 16/10/2006 (katalana)
Eurotribune.net , 18/10/2006 (katalana, ingelesa, gaztelania, frantsesa)