Nabarraldek, nik idatziriko Hitza hormaren kontra liburua katalanetik euskarara itzultzea sustatu duen kultur elkarteak, eskatu dit testu batean azaltzeko zergatik idatzi dudan liburu hori eta zer lotura duen euskal errealitatearekin. Bada, izenburua metafora bat da, katalanok eta euskaldunek Espainiarekin dugun gatazkaren metafora. Mendeak dira gure hitzak Espainiako hormarekin topatzen direla eta nor garen eta erabakitzeko nolako eskubide utziezina dugun azaltzeko pedagogiak topo egiten duela espainolen itxikeriarekin. Denboraz osaturiko itsasoak zeharkatu ditugu eta, hala eta guztiz ere, jabetza gisa bakarrik nahi gaituen herrialde bati kateaturik segitzen dugu: desnaturalizaturik, espainolizaturik eta menperaturik. Gure izaerak espainolen izaeraren menpeko izan behar du; gure hizkuntza, eskualde baten berezitasuna baino ez; eta gure nazio eskubideak, eguzkiak sorturiko irudikeria bat. Horrela erabaki du itxikeriak.

Hitza hormaren kontra liburua itxikeria horren kontrakoa da. Itxikeriaz hitz egitea norberaren existentzia ez ezik besterik ere badela ulertzeko ezintasun ia genetiko batez hitz egitea da, despotismoaren nagusitasunaz eta errespetuaren eta jakintzaren ignorantziaz hitz egitea. Itxikeria argiaren etsaia da, eta komunikazioaren etsaia. Ez dago elkar ulertzerik itxikeria nagusi den tokian.

Egiazko bi pertsonaren arteko solasaldi elektroniko gisa dago osatua liburua -Fernando Campos, Madrilgo espainola, Europako Parlamentuko itzultzailea eta PSOEren boto-emailea, eta ni neu-, eta sufritzen dugun gatazka politikoaren alde guztiei heltzen die: nortasuna, kultura, hizkuntza, komunikabideak, egunkarien ixtea, partiduen legez kanporatzea, independentismoaren deabrutzea, hitzezko bortizkeria, indar armatuak, Estatu terrorismoa, nazionalismo espainola, autogorrotoa, kolaborazionismoa, diruz lagunduriko frankismoa, mugak, erreferendumak, autodeterminazio eskubidea... Ez dago esan beharrik solaskide espainola topikoez baliatzen dela gai horiei heltzeko eta liburu egilea behartua dagoela lan pedagogikoa egitera baina itxikeria topatzen duela behin eta berriro. Ikus ditzagun adibide batzuk.

«Katalanei beren hizkuntza erabiltzea galarazi zieten, eta katalan ez zirenei eta faxista ez zirenei, beren hizkuntza nahi zuten bezala erabiltzea», dio Fernando Camposek. Baina tranpa egiten du. Egia da faxista ez ziren espainolek frankismoa sufritu zutela euskaldunek eta katalanek bezalaxe, baina euskaldunek eta katalanek haiek halako bi sufritu zuten, beren nazio izaeragatik. Camposek nahita nahasten ditu adierazpen askatasunaren falta eta hizkuntza jakin bat erabiltzeko debekua. Espainol errepublikanoek ere gerra sufritu zuten, baina inor ez zuten sekula jazarri espainol izateagatik. Haietako inori ez zioten sekula galarazi espainieraz hitz egitea. Katalan eta euskaldun guztioi -guztioi- katalanez eta euskaraz hitz egitea galarazi ziguten. Espainian, beraz, adierazpen askatasuna debekatu zuten. Katalunian eta Euskal Herrian, adierazpen askatasuna, euskara eta katalana debekatu zituzten. Azken batean, katalan eta euskaldun izatea galarazi ziguten.

Euskal Herriak eta Kataluniak beren estatus politikoa erabakitzeko duten eskubideari buruz hizketan, Fernando Camposek honela dio: «Victor, nik gustura aldatuko nizuke nire estatutu juridiko nazional zehaztua zurearen truke, zehaztu gabe duzun horren truke, ikus dezazun zer-nolako orgasmoa den». Egia esan, nire solaskidea ezagutuko ez banu, sarkasmoz ari dela pentsatuko nuke. Baina ez: serio ari da, eta horrek horma zein lodia den erakusten du. Zer da, eta orain orgasmoa omen da zehaztu gabeko estatus juridikoa izatea, hau da, katalana edo euskalduna izatea. Eta nolatan daki espainol batek euskalduna izatea orgasmo bat dela? Horrek gogora ekartzen dit zenbait aberats nola mintzatzen zaizkien pobreei ongizatearen kontra. «Ez ezazu izan aberasteko grinarik», esaten dute, «arazoak izango dituzu eta». Camposen argudioa -horrela deitzea zilegi bada- hain da esnoba, barre txikia eginarazten du, unibertsalista faltsuen diskurtsoarekin bat egiten baitu, alegia, estatu eta mugen kontra omen dauden baina espainol gisa definitzen dituen nortasun agiria erretzeko gai ez diren horiekin. Haien aberria kosmosa baldin bada eta egiaz munduko herritarrak baldin badira, zergatik ez dira saiatzen munduan barrena ibiltzen kosmoseko herritar gisa definitzen dituen nortasun agiri batekin? Jokabide horren metafora bat ageri da Bernardo Bertolucciren The Dreamers filmean. Frantzian girotua dago, 68ko maiatzean: bi gizonekin dabilen aberaskume eder batek, Isabellek, esan ohi du jabegoek ez dutela zentzurik, eta, koherentea dela erakusteko, kanpadenda batean bizitzea erabakiko du. Eta halaxe egingo du, baina aitaren etxeetako batean jarriko du denda. Beraz, aitak ordaintzen ditu, hilero-hilero, haren mantenua, soinekoak eta gutiziak. Espainiako nortasun agiria poltsikoan duzula erraza da esatea: «Kosmosa da nire aberria». Baina, azken buruan, beti aurkitzen dugu bere kontraesanetan harrapaturiko gizabanakoa.

Hitza hormaren kontra liburua horretaz ari da, espainolismo atseginaren topiko tradizionalen kontrako argudioak lantzeko. Hainbeste agertzen da gaia bai familian, bai lantokian eta bai lagunartean, eta, gure emozioekin duen lotura dela kausa, hainbestekoa da sortzen digun ezinegona, ezen askotan kosta egiten baitzaigu topikoari erantzuten asmatzea. Horregatik, ideia biribila berandu etortzen zaigu gogora, eztabaida bukatua dela eta gu etxerako bidean. Orduan ohartzen gara, saminez, eztabaidak frustrazioa besterik ez digula ekarri. Konponbidea hormaz alde honetan ez baizik bestaldean dagoenean, onena horma gainetik salto egitea da.

Berria , 23/12/2007 (euskara)
Nabarralde , 23/12/2007 (español, euskara)
victoralexandre.cat , 18/1/2008 (català, español, euskara)