Jabetzen naiz katalana eta euskara konparatuz gero, hizkuntza gutxituak diren aldetik, ñabardura batzuk egin behar direla. Esan nahi dut bizirik irauteko borrokan ari diren bi hizkuntza direla, espainolek mendeetan haiek desagerrarazteko ahaleginaren gainetik, baina berezkoa duten izaera dela kausa batek duen egoera eta besteak duena ezin dira parekatu. Desberdintasun horietako bat da, esaterako, biztanle katalanek zenbateraino dakiten beren lurraldeko hizkuntza eta euskal biztanleek berena. Esaterako, Herrialde Katalanetan -batez ere Katalunian-, espainieradun gehien-gehienek ondo baino hobeto ulertzen dute katalana, baita erabiltzen ez badute ere, baina ez da berdin gertatzen Euskal Herrian bizi diren espainieradunekin. Izan ere, euskararen eta espainieraren arteko distantzia genealogikoaren ondorioz, espainieradunek ahalegin berezia egin behar dute, katalanarekin ez bezala. Bestela esanik: oso normala da euskara ulertzen ez duten euskal herritarrak aurkitzea, baina arraroa da Herrialde Katalanetan bizi eta katalana ulertzen ez duenik aurkitzea. Uste dut hori gogoan izan behar duela irakurleak, orain kontatuko dudan pasadizoa ulertzeko, hori Euskal Herriko herri batean gertatzea diferentea bailitzateke; kontua gizaki guztiek beren hizkuntza beren herrian erabiltzeko duten eskubidea aldarrikatzeari dagokio.

Maiatzaren 30ean gertatu zen, Las Palmeras hotelean, Crevillent-en, Valentziako herri batean. Hango erakunde batek gonbidaturik joan nintzen hara, nire liburu Nosaltres, els catalans aurkeztera. Hurrengo egunean, hoteleko tabernara jaitsi nintzen gosaldu nahian, eta 'un cafè amb llet' eskatu nion barran zegoen zerbitzari bakarrari, hau da, kafesne bat. Errumaniako gazte bat zen, eta, gero jakin nuenez, badira urte batzu-batzuk Crevillenten bizitzen jarri zela.

- Un cafè amb llet, si us plau. (Kafesne bat, mesedez.)
- ¿Cómo? (Zer?)
- Un cafè amb llet. (Kafesne bat.)
- Será un café con leche (Kafesne bat izango da) --'con leche' indar handiz esanez.
- És el que he dit: un cafè amb llet. (Horixe esan dut, bada: kafesne bat.)
- A mí me habla en español. (Niri espainieraz egin.)
- És una ordre? (Agindu bat al da hori?)
- A mí me habla en español. (Niri espainieraz egin.)
- No, jo parlo en català. (Ez, nik katalanez hitz egiten dut.)
- No le entiendo y no tengo porque hablar catalán. (Ez dut ulertzen eta ez daukat zertan katalanez hitz egin.)
- Aleshores, si no m'entén, com és que respon tot el que dic? (Orduan, ulertzen ez badidazu, nolatan erantzuten didazu ezer esaten dudan aldiro?)
- Usted tiene la obligación de hablar español porque estamos en España. (Zuk espainieraz hitz egin beharra daukazu, Espainian gaude eta.)

Gure solaskideak hori esaten duenean -eta hori esatea ezinaren erakusgarri da-, alde egiteko garaia da, irabazi egin baitugu. Espainolista guztiek dute esaldi hori buruan, beti, eta ez dute erabiltzen itota sentitzen ez diren arte. Nik ez nuen alde egin; izan ere, solaskideak nire kontra egiten segitu zuen arren, azkenean kafesnea atera zidan. Kontua da tabernan, ez baita hotelaren bezeroentzat bakarrik, sei bat lagun zeudela, Guardia Zibileko biko bat barne, eta denek nire kontra jo zuten. Aurren, aldamenean nuen gizon bat hasi zen, «Espainian gaude» esaka, eta nik espainieraz hitz egin beharra neukala, katalana, euskara eta galegoa zein bere 'erkidegoan' bakarrik delako ofiziala. Erantzun nion Crevillenten geundela eta katalanez mintzatzen banintzen Crevillenteko hizkuntzan ari nintzela. Orduan, zentzugabekeriekin hasi behar izan zuen: Crevillenteko hizkuntza espainiera dela, katalana eta valentziera bi hizkuntza bereiz direla eta Crevillenten izena 'Crevillente' dela, ez 'Crevillent'.

Gorabeheraz beteriko kafesnea, nirea; izan ere, zerbitzariak esaten zidan, guardia zibilen begirada lagunkoiaren bila ari zela: «Espainieraz hitz egitea heziketa kontua da, eta zu ez zaude ondo hezia». Esan behar izan nion, noski, ondo hezi gabeko bakarra bera zela, uko egin diolako bizi den herriko hizkuntza ulertzeari -nahikoa bainuen ulertzea-. Orduan, barraren gainetik nigana hurbilduz, bota zidan: «Joan kakaginera». Zorionez, irainek hotz uzten naute. Nire ustez, ezinaren erakusgarri dira, eta ezina ikuskizun penagarria da. Horrek ez du esan nahi urduri ez nengoenik; urduri nengoen, bai. Alacanten Bartzelonara joateko hartu behar nuen trena ordu eta erdi barru ateratzekoa zen, eta guardia zibilek ni izorratu nahi izanez gero ez zegoen dudarik trena huts egingo nuela. Azkenean, espero izatekoa zenez, tartean sartu ziren. Eta esan zidaten espainieraz hitz egin beharra neukala. Baina nik ezetz erantzun nien, ez neukala horrelako obligaziorik nire herrian nengoelako eta nire hizkuntza ofiziala delako Valentzian. Era berean, Espainiako Konstituzioko 14. artikulua gogorarazi nien, jaioterriagatik inor ezin dela diskriminatu dioen hori. Gero, hoteleko zinpeko guardia ere etorri zen; uste zuen niri irain egiten zidala dozena erdi bat aldiz «maketo» esanda, eta esan behar izan nion hitz hori arrazakeria seinale zela. Baina ez zuen aditzen. Haren lankidea ere etorri zen, hura ordezkatzera etorri berritan, eta esan zidan arrazistak katalanak garela. Argi zegoen ez zuela inolako zentzurik eztabaidan denbora gehiago galtzeak, eta gelara itzuli nintzen, maleta hartu, eta alde egin nuen. Arrunt desatsegina izan zen, eta gogora ekarri zidan nire liburuaren aurkezpenean izaniko batek aurreko gauean esana: arrotz sentitzen zen bere herrian, horrelako istiluengatik.

Nolanahi ere, oraintxe kontatu dudan horren hiru alderdi nabarmendu nahi nituzke: denbora guztian katalanez mintzatu nintzela eta horrek erakusten duela ondo baino hobeto ulertzen zidatela; guardia zibilek txukunago jokatu zutela zinpeko guardiek eta zerbitzariek baino; eta ondo moldatu nintzela, nire sineste sendoei esker, nahiz eta kolkoan nirea banuen eta haiek sei ziren eta ni bakarra. Hain seguru agertzen nintzen esaten nuen horretan, baita guardia zibilei esaten ari nintzaienean ere katalana naizela eta ez espainiarra, non harriturik geratu baitziren. Horregatik, nahiz eta gertaera penagarria izan, pozik alde egin nuen, oharturik naturaltasunaren baretasunak salbatu ninduela. Haiek nire herria gorroto zuten, baina ni halako sineste sendoz ari nintzen, non haiek guztiz harritu baitziren. Nik duda egin eta beldurra erakutsi izan banu, berriz, haiek harrotu egingo ziren, eta hau porrot baten kronika izango zen. Horregatik, oso eskertzen diet, erakutsi baitzidaten nork bere buruari errespetua izatea bezalakorik ez dagoela errespetua sortzeko.

e-notícies , 12/6/2008 (català)
Berria , 15/6/2008 (euskara)
Nabarralde , 16/6/2008 (español)